اتحاد، وحدت و تقریب مذهب اسلامی یکی از میراث های اصلاحی در تاریخ معاصر جوامع اسلامی است. اگرچه نخستین نمودهای مسئله تقریب و اتحاد را می توان در سده های نخستین و قرون میانه اسلامی دید، این مهم نتیجه اندیشه های نخبگان و علمای جهان اسلام در دوره معاصر است که نخبگان دینی - سیاسی سهم مهمی در تحقق این میراث داشتند. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی از جمله نخبگان دینی - سیاسی معاصر است که تلاش زیادی در زمینۀ اتحاد و وحدت اسلامی داشت. مقالۀ حاضر دیدگاه و عملکرد هاشمی رفسنجانی در زمینۀ وحدت و تقریب مذاهب اسلامی در دوران پیش از انقلاب اسلامی را بررسی می کند. این مهم با روش توصیفی-تحلیلی و با تمرکز بر مطالعات کتابخانه ای بررسی شده است. هاشمی اگرچه برای اتحاد و تقریب مذاهب اسلامی بنیان های معرفتی در نظر داشت، بیش از هر چیز تقریب را پروژه ای سیاسی برای مقابله با دولت های استعماری و غربی می دید. از سوی دیگر مهم ترین مسئله قاموس وحدت و اتحاد مسلمین برای وی همچون دیگر نخبگان دینی - سیاسی به ویژه از دهه 1330 به بعد، مسئله فلسطین و اتحاد مسلمانان برای رهایی آن بود.

جهان محصول گفتمان ها است و گفتمان ها قدرت دارند. این قدرت آنان را قادر می سازد که موضوعی سیاسی یا اجتماعی را برجسته کرده یا به حاشیه برانند. همچنین این قدرت به آنان امکان می دهد در منازعات سیاسی-اجتماعی، یک هژمونی ایجاد کنند یا حتی ساختارشکن شوند و خلاصه اینکه در عین اسطوره سازی، هویت سازی نیز کنند. مقاله حاضر به بررسی ابژه آمریکا در گفتمان سیاست خارجی دوره سازندگی پرداخته است و این که هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس جمهوری وقت ایران، در مواجهه با آمریکا، چه گفتمانی داشته است. روش پژوهشی به کار رفته در این مقاله، تحلیل گفتمان است. یافته های پژوهش مورد نیز حاکی از آن است که سطح خصومت گفتمان آقای هاشمی رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، طرد رادیکال نیست و در سطح رقابت مطرح است. از دیگر یافته های این پژوهش آن است که دال های حسن نیت در برابر حسن نیت و همچنین رفتار منطقی داشتن، به عنوان دال های اصلی گفتمان آقای هاشمی رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، مطرح هستند و دال ها و عناصر دیگری نظیر فقدان اعتماد و صمیمیت، پیرامون این دال ها، مفصل بندی شده اند. در همین راستا است که آیت اله هاشمی رفسنجانی، همکاری های اقتصادی را با آمریکا مطرح می کند و این سیاستی است که کاملا منطبق بر عمل گرایی اقتصادی او به عنوان یکی از اصول گفتمانش می باشد. با وجود این، با بررسی متون مرتبط با سخنرانی ها و اظهارات رئیس جمهوری وقت ایران مشخص شده که او اگرچه تلاش کرد تا رویکردی تعامل مدارانه و مبتنی بر حسن نیت با غرب/آمریکا داشته باشد اما نتوانست موفقیتی در این زمینه کسب کند زیرا برخی اقدامات آمریکا مانع اصلی در این خصوص را به وجود آورد.

این نوشتار در پی آن است تا ریشه های شکل گیری یکی از پدیده های سیاسی و اجتماعی، یعنی یک حزب سیاسی را در دوره ای مشخص از تاریخ معاصر ایران واکاوی کند تا به واسطه آن بتوان از تحلیل های سطحی و همیشه در دسترس که همواره نتایج ساده و اغلب گمراه کننده در پی دارد، فراتر رود و امکان شناخت دقیق تر آنها را فراهم آورد. چگونگی شکل گیری حزب کارگزاران سازندگی و نقش برنامه های نوسازی دولت هاشمی رفسنجانی در آن، پرسش اصلی این پژوهش است که برای تبیین آن از میان سه نظریه رایج، نظریه نوسازی مبنای نظری قرار گرفته و از روش تحقیق تحلیل داده های ثانویه استفاده شده است. در نظریه های جدید نوسازی به جای تمرکز بر الگوی نمونه، به ویژگی های تاریخی و خاص هر جامعه توجه می شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد، میان نوسازی دولت هاشمی و شکل گیری حزب کارگزاران ارتباطی استوار وجود دارد، زیرا نوسازی دولت هاشمی، دگرگونی های شایان توجهی در شاخص های توسعه در ایران ایجاد کرد که به احیای طبقه متوسط جدید و مبنای شکل گیری حزب کارگزاران و پیروزی های آن حزب در انتخابات بعدی منجر شد و حزب کارگزاران را به عنوان یک نیروی اصلی مدافع اصلاحات سیاسی و اقتصادی، آزادی های اجتماعی و مدارای فرهنگی وارد فضای سیاسی ایران کرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه های کارآمدی نظام ولایی در منظومه فکری حضرت آیت­ الله خامنه ای یا تأکید بر فطرت انسان ها است. پرسش اصلی مقاله حاضر آن است که مؤلفه ­های کارآمدی نظام ولایی در منظومه فکری حضرت آیت الله خامنه­ ای چیست و آیا این مؤلفه ها با فطرت انسان­ ها سازگاری دارد؟ همچنین پژوهش حاضر بر این فرضیه استوار است که شکل گیری و پایه ریزی انقلاب اسلامی و همچنین اندیشه های حضرت ایشان بر مبنای اعتقادات و باورهای دینی و فطری بوده بدیهی است این مؤلفه ها و شاخص ها هم بر مبنای الگوی اسلامی استوار است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد ازآنجاکه ابتناء نظام جمهوری اسلامی بر  نظریه حکومت اسلامی در عصر غیبت و بر پایه مردم سالاری دینی بوده  بر اساس این نظریه،  مشروعیت نظام مردم سالاری دینی  بر سه اصل صلاحیت­ های دینی؛  رضایت و انتخاب مردم استوار است برای رسیدن به اهداف، باید در مرحله نظر و عمل به عنوان یک نظام کارآمد تلقی شود؛ لذا در منظومه فکری رهبری انقلاب اسلامی نیز اصل کارآمدی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

در پنجمین دورۀ انتخابات ریاست جمهوری با محوریت توسعه اقتصادی، هاشمی رفسنجانی با ارائه قرائتی از اسلام و ارزش های دینی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی و سازندگی، در خطبه های نماز جمعه تهران توانست به جلب افکار عمومی موفق شود. بعد از جنگ و بازسازی های ناشی از خسارات وارده به کشور، هاشمی در تریبون نماز جمعه به ارائه قرائتی از اسلام دست زد که بر اساس آن رفاه در کانون گفتمان اسلام گرایی قرار گرفت. وی در گفتمان خود، سازندگی و بازسازی کشور را ارزش دینی قرار داده است. در این مقاله با تحلیل گفتمان متن هاشمی در خطبه های نماز جمعه، به بررسی تغییر کانون گفتمان اسلام سیاسی پرداخته شده است. در تحلیل گفتمان از چهارچوب نظری فرکلاف استفاده شده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چگونه گفتمان توسعه اقتصادی هاشمی رفسنجانی محور گفتمان جنگ را چرخش داد؟

هدف این مقاله بررسی سیاست ها و عملکرد دولت جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، براساس الگوی حکمرانی خوب، است. سؤال اصلی تحقیق میزان انطباق عملکرد دولت آقای هاشمی رفسنجانی با شاخصه های هشت گانه ی الگوی حکمرانی خوب در برنامه ی توسعه ی سازمان ملل و بانک جهانی است. مدعا و فرضیه ی تحقیق این است که قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران ظرفیت رسیدن به الگوی حکمرانی خوب را دارد و دولت هاشمی رفسنجانی نیز به عنوان یکی از دولت های بعد از انقلاب تلاش کرد به سوی تحقق این الگو حرکت کند اما به دلیل برخی موانع ساختاری و اداری چنانکه باید به هدف خود نرسید. در عصر جدید، الزامات و ضرورت های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تغییر کرده و شکل تازه ای از روابط بین دولت و ملت به وجود آمده است. در روابط جدید دولت باید سیاست گذار و تعیین کننده ی خط مشی های کلی باشد و براساس چارچوب حقوقی محدوده ی عمل سیاسی را تعیین کند، بخش خصوصی تولید ثروت را سرلوحه ی خود قرار دهد و جامعه ی مدنی از طریق بسیج عمومی برای مشارکت در ابعاد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ارتباط متقابل میان جامعه و دولت را تسهیل کند. بنابراین بررسی میزان تطبیق دولت های جمهوری اسلامی با الگوی حکمرانی خوب و شاخصه های آن ضروری می نماید.

اصل سوم از اصول اعتقادی اسلام «نبوّت» است، پس از بحث توحید و عدل. فطرتاً انسان متوجه می شود که به رهبر و راهنما و پیشوای معصوم نیازمند است. چهارده قرن پیش در زمانی که شرک و بت پرستی سراسر جهان را فرا گرفته بود و انسان های مظلوم زیر فشار طبقه حاکم دست و پا می زدند و همة مردم گرفتار یأس و نا امیدی بودند، از خاندانی شریف مردی برخاست و خود را حامی مظلومان، خواستار عدل و آزادی، پاره کنندة زنجیرهای اسارت و طرفدار علم و دانش خوانده و اساس رسالت خود را فرمانهای الهی و وحی آسمانی معرفی نمود و خود را خاتم پیامبران نامید. در این مبحث از اصل نبوت و فواید و برکات آن سخن به میان آمده تا خواننده با درک عمیق و تأمل دقیق بتواند راه سعادت را درک کرده باشد و در ادامه از ضرورت نبوّت در اسلام و جامعه اسلامی را بیان کرده که معنای ضرورت این است که وجود پیامبری از سوی خدا لازم و ضروری است. و برای تفهیم دقیق با بررسی تفاوت نبی و رسول راهی صحیح را در پیش روی انسان قرار دهد تا همگانی و همیشگی بودن نبّوت تا أبد و ازل را نشان دهد. نبوت یک عقیده و مذهبی است که بدون استثناء در همه شیعیان اسلامی وجود دارد و باید به آن ایمان راسخ داشته باشیم تا در آخرت در بهشت برین جای گیریم.

این مقاله سعی دارد گفتمان دولت های هاشمی رفسنجانی و احمدی نژاد در حوزه توسعه به طور عام و توسعه روستایی به طور خاص را تحلیل کرده و با استفاده از آن به تفسیر شکل گیری گفتمان توسعه در سیاست های توسعه روستایی ایران در این دوران دست یابد. در روش تحقیق این مقاله از اصول نظریه گفتمان لاکلاو و موفه و از روش پیشنهادی تحلیل گفتمان پسابنیادین (PDA)، برای عملیاتی کردن آن استفاده شده است. داده های این مقاله از میان مصاحبه ها، سخنرانی ها و اظهارنظرهای روسای دولت و همچنین مواد و تبصره های مرتبط با حوزه روستایی در متن برنامه های توسعه پنج ساله اول، دوم و پنجم به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. نتایج نشان داد که هرچند حوزه روستایی در گفتمان دولت هاشمی به قلمروی گفتمانی دولت وارد شد، اما مجموعه عواملی باعث ایجاد نقص در ارتباط حوزه روستایی با کلیت گفتمانی دولت و درنتیجه بروز ناهماهنگی های زیادی در این حوزه گردید. از سوی دیگر، گفتمان دولت احمدی نژاد در مقایسه با دولت هاشمی رفسنجانی، مناسبات گفتمانی قوی تری را با حوزه روستایی برقرار کرده است. می توان گفت گفتمان دولت احمدی نژاد برای از میدان به در کردن گفتمان دولت هاشمی، با تمرکز بر شرایط فیزیکی و بیرونی کوشید که توزیع این شرایط را بهبود بخشد. اما همان طور که دولت هاشمی از بهبود جنبه های نرم افزاری نظیر حوزه های فرهنگی و اجتماعی غافل شد، گفتمان دولت احمدی نژاد نیز درنهایت توجه چندانی بر این حوزه ها نداشت و عمدتا بر بهبود توزیع امکانات و تسهیلات فیزیکی تاکید نمود.

یکی از ابعاد پر رمز و راز تاریخ جنگ، مسئله پذیرش قطعنامه 598 که با گذشت بیش از سه دهه، هنوز با فقر آثار متقن و تحلیلی در این باب مواجهیم. به تصریح امام، تصمیم قبول قطعنامه مبتنی بر یک سلسله «حوادث و عواملی» بوده که تحلیل محققانه آن را موکول به آینده نموده اند و به نظر می رسد اکنون وقت رمزگشایی از این تصمیم تاریخی است. چه اینکه بازشناسی فرایند تصمیم سازی های کلان سیاسی، در پیشگیری از تکرار برخی تصمیمات سخت و بعضاً تلخ، مؤثر خواهد بود.اجماع مسئولان عالی رتبه سیاسی و نظامی از جمله اموری است که در روند تصمیم سازی و تغییر نظر اولیه امام، در دو مقطع تاریخی سرنوشت ساز بعد از فتح خرمشهر و پذیرش قطعنامه، نقش تعیین کننده داشته و به نوعی، متضمن حجت شرعی و عقلی برای تصمیم نهایی امام بوده است. پرسش آن است که در مدت کوتاه تصدی قائم مقامی فرماندهی کل قوا در بازه زمانی 12خرداد1367 تا 27تیر1367، چه اتفاقاتی رخ داد که امام در تصمیم قاطع خود پیرامون پایان جنگ، تجدیدنظر کردند؟تاکنون احتمالات مختلفی از سوی سیاستمداران و تحلیلگران پیرامون علل پذیرش قطعنامه مطرح شده که از آن جمله می توان به ورود مستقیم آمریکا به جنگ، فقر نقدینگی، عدم توازن تسلیحات راهبردی، تغییر باورهای مسئولان نسبت به اهمیت و اولویت جنگ، دلسرد شدن مردم از حضور در جبهه و عوامل دیگر اشاره کرد که در این نوشتار مستندات نفی این عوامل به عنوان علت اصلی پذیرش قطعنامه پرداخته خواهد شد.این پژوهش در زمره پژوهش های عِلّی است و با رویکرد توصیفی تحلیلی صورت گرفته و داده های آن با روش کتابخانه ای گردآوری شده است. در این مقاله بر پایه مستندات و شواهد تاریخی، ضمنِ بازکاوی نقش عوامل اجماع ساز برای تحمیل جام زهر، برخی زمینه ها و ریشه های سیاسی-اجتماعی تصمیم امام در پذیرش قطعنامه، مورد بازخوانی و بررسی قرار گرفته، نهایتاً مشخص می گردد که امام خمینی به دلیل شکل گیری اجماع در عرصه حکمرانی، از دیدگاه اولیه خود مبنی بر ادامه جنگ تا شکست پشیمان کننده رژیم بعثی، دست برداشته و با لحاظ اتفاق نظر متولیان سیاسی و نظامی، مصلحت مردم و نظام اسلامی را در پذیرش قطعنامه تشخیص داده است.

از دیدگاه آیت الله معرفت، منابع تفسیر قرآن عبارت اند از قرآن، سنت معصومان: ، عقل برهانی و علم تجربی و چون «منهج تفسیری» هر مفسر، پیوندی تنگاتنگ با دیدگاه او درباره «منابع تفسیر قرآن» دارد، می توان منهج تفسیری ایشان را «منهج اجتهادی جامع» نامید که دربردارندهٴ «تفسیر قرآن با قرآن»، «تفسیر قرآن با سنت»، «تفسیر قرآن با عقل برهانی» و «تفسیر قرآن با علم تجربی» است. آیت الله معرفت، تفسیر قرآن با قرآن را بهترین و متقن ترین راه فهم قرآن می داند. ایشان نقش معصومان: را نیز در تفسیر قرآن نقش آموزشی و راهنمایی به راه های تفسیر می داند. به نظر ایشان، استفاده روشمند از منبع عقل در تفسیر ضروری است و گسترش علم و فلسفه از عوامل مؤثر در فهم قرآن است. از نظر آیت الله معرفت، تفسیر قرآن با کشف و شهود عرفانی، فاقد اعتبار است؛ اما اگر تأویلات اهل عرفان جنبه «استشهاد» داشته باشند نه «استناد»، می توان آنها را از باب «تداعی معانی» پذیرفت. آرای تفسیری صحابیان را با قیود و شرایطی می توان پذیرفت. آرای تفسیری تابعیان نیز تنها در حد مؤید و شاهد اعتبار دارند و تنها برای توانمندسازی مفسر در استنباط از قرآن راهگشایند. تفسیر به رأی نیز ازآن رو که «تحمیل» رأی بر قرآن است نه «تفسیر قرآن»، فاقد اعتبار است.